STADSLEGENDE: Kustwacht treft stuurloze schepen aan met bejaarden die zich aanmelden als asielzoekers

De Hoax-Wijzer | 08/10/2014 | Update: 13/10/2014

Sinds 2012 circuleert er op internet een verhaal waarbij de kustwacht van Den Helder in Nederland twee stuurloze schepen aantrof in de Noordzee. Deze schepen waren bemand met gepensioneerde mensen die hun paspoorten overboord hadden gegooid om vervolgens asiel te kunnen aanvragen, en zodoende goedkopere en betere levensomstandigheden te verwerven dan degene die ze op dat moment hadden. De oorsprong van het verhaal is echter geheel onbekend, en er kan geen enkel nieuwsbericht worden teruggevonden waaruit moet blijken dat het waargebeurd is. Het gaat hier aldus om een stadslegende die in de meeste gevallen wordt verspreid als grap.

De circulerende tekst luidt als volgt:

Zaterdag 31 mei kreeg de kustwacht om 9:13 uur een melding binnen dat er twee stuurloze schepen op de Noordzee rond dobberden. Deze schepen bevonden zich ongeveer 20 km ten noorden van Den Helder. Met al het beschikbare materiaal zijn ze er op af gegaan. Tot hun verbazing troffen zij hier twee oude onzeewaardige schepen vol met Nederlandse bejaarden en gepensioneerden aan. De senioren zaten onder erbarmelijke omstandigheden op deze overvolle boten. De kustwacht heeft de boten naar de haven van Den Helder gesleept en de senioren ondervraagd. De oude van dagen verklaarden: Wij waren van plan om onze paspoorten overboord te gooien en ons aan te melden als asielzoekers, om op deze manier aanspraak te maken op betere voorzieningen dan we nu hebben. Denk bijvoorbeeld aan gratis wonen bij Duinrell, kleding, sporten, meubels, TV, internet, opleidingen, verzekeringen, medicijnen, gratis medische hulp en een uitkering met vakantiegeld en geen sollicitatieplicht! Hierna heeft de kustwacht, na een felle berisping en een waarschuwing, de senioren weer op de bus naar hun woonplaats gezet.

Er is geen enkele aanwijzing dat dit verhaal meer is dan een legende, of dat het ook maar enigszins op waargebeurde feiten is gestoeld. Een zoektocht op het internet naar krantenartikels leverde geen enkel resultaat op, en ook oudere archieven in de academische LexisNexis database bleven ons de vraag schuldig. Indien zulk bizar incident effectief had plaatsgevonden, zou de media er ongetwijfeld een artikel over hebben gepubliceerd; en indien het incident nooit aan hen werd gemeld, is de kans ook bijzonder klein dat iemand die kettingbrieven per e-mail verstuurt het wel zou hebben vernomen. Het gaat hier dan ook eerder om een grap.

DETAIL ANALYSE

Op zich zit het hele verhaal niet erg logisch in elkaar. Als het daadwerkelijk de bedoeling zou zijn om als asielzoeker te worden behandeld in eigen land, lijkt het niet erg verstandig om bij de ondervraging gewoon te verklaren dat je je paspoort overboord hebt gegooid in de hoop op betere levensomstandigheden dan degene die je hebt als gepensioneerde. In vele versies van het verhaal zou dit incident zich bovendien hebben afgespeeld in de koude wintermaanden van december, januari en februari, wat evenmin een verstandige keuze zou zijn. Eveneens bizar is de vermelding dat ze als asielzoekers "geen sollicitatieplicht" hebben, want gepensioneerden hebben die plicht immers sowieso niet. Uit dit laatste kan blijken dat het de bedoeling is van de tekst om asielzoekers af te schilderen als "profiteurs" die alles gratis krijgen van de staat, en er niets in ruil voor hoeven te doen. En zelfs als we dat allemaal nog even terzijde laten, blijft nog maar de vraag hoe die bejaarden in staat waren om de boten te bemachtigen en er ongezien mee op zee te geraken.

Het is duidelijk de bedoeling om een vergelijking te maken tussen bejaarden en asielzoekers, waaruit zou moeten blijken dat bejaarden moeten betalen om veel minder diensten te krijgen dan asielzoekers die nergens voor hoeven te betalen. Het gaat hier echter om een geval van appelen vergelijken met peren, en aldus om een disproportioneel vergelijk. Beide situaties zijn immers geheel anders: in tegenstelling tot bejaarden hebben asielzoekers in vele gevallen hun thuisland ontvlucht omwille van oorlogstoestanden. Het vereist dan ook enige nuancering om te concluderen dat asielzoekers het lang niet altijd beter hebben dan bejaarden.

BEJAARDEN VERSUS ASIELZOEKERS

Het spreekt voor zich dat ouderenvoorzieningen niet gratis zijn, en de beschikbare diensten hangen vaak af van een heleboel factoren. Hierbij spelen zowel de financiële middelen als de gezondheidstoestand van de bejaarde een rol, maar dat is tevens het geval voor elk volwassen persoon die nog niet met pensioen is. Iemand met een hoger inkomen kan zich immers een grotere woning of duurdere voorzieningen aanschaffen dan iemand met een lager inkomen. Hogere inkomens dragen ook meer bij aan sociale lasten, met als gevolg dat hun pensioenuitkering hoger zal liggen.

Het spreekt voor zich dat een arts die levens redt, en hiervoor vaak heel onregelmatige uren en weekends moet werken, een hoger inkomen heeft dan iemand met een administratieve functie van 9 tot 17u. Dit betekent niet dat de administratief medewerker een onwaardige job heeft, maar het vergelijk tussen de twee is disproportioneel omdat de verantwoordelijkheid van een arts veel groter is. Bovendien heeft een arts langere, zwaardere en duurdere studies achter de rug, en dan spreekt het voor zich dat hij een hoger inkomen heeft, en aldus ook een hogere pensioenuitkering. Vanzelfsprekend is dit allemaal afhankelijk van de woonplaats (het pensioensysteem in België kan helemaal anders zijn dan dat in Nederland) en van het beleid van de zittende regering, wat steeds aan wijzigingen onderhavig is.

In tegenstelling tot dit alles, is een asielzoeker iemand die gevlucht is uit zijn land vanwege een dreigend gevaar (inbreuk op de mensenrechten, oorlog, armoede, ...) en zichzelf in gevaar zou brengen door er terug naartoe te keren. Vanzelfsprekend hebben deze asielzoekers niet de financiële middelen om in te staan voor de kosten van hun opvang, wat niet wil zeggen dat ze daarom zomaar aan hun lot kunnen of mogen worden overgelaten. Het asielbeleid is wederom afhankelijk van het land en diens nationaal beleid, dat aan wijzigingen onderhavig is, maar in de meeste gevallen krijgen asielzoekers diensten aangeboden zoals onderdak, alsook medische, sociale en psychologische begeleiding indien nodig.

Sommige politieke strekkingen zullen deze situatie echter zodanig afschilderen, dat het lijkt alsof de asielzoeker in kwestie een luxeleven heeft (en dus betere levensomstandigheden dan een bejaarde zou hebben), wat veelal niet het geval is. Het leven in opvangcentra is vaak allesbehalve rooskleurig, en slechts bedoeld als tijdelijke oplossing. Het is immers de bedoeling dat de asielzoeker na verloop van tijd terugkeert (wanneer de situatie in het moederland in gunstige zin veranderd is) of dat hij zich inburgert en werk zoekt om zijn eigen onkosten te betalen. Het is dus niet de bedoeling dat een asielzoeker de rest van zijn leven op kosten van de staat blijft leven, terwijl een gepensioneerde wel voor de rest van zijn leven pensioenuitkeringen van de staat zal blijven ontvangen. Meer informatie over het asielbeleid vind je via deze links: asielbeleid in België, asielbeleid in Nederland.

Het circulerende verhaal wordt door veel mensen wellicht vooral verspreid als ludieke grap, met de voorkennis dat het slechts gaat om een stadslegende en niet om een waargebeurd verhaal. Niettemin wordt de tekst ook verspreid door radicale politieke groeperingen en bewegingen die op deze manier trachten de publieke opinie te beïnvloeden. Het is dan vooral de bedoeling om rassenhaat en godsdiensthaat aan te wakkeren, want vele asielzoekers komen immers van het Afrikaanse continent en/of zijn moslim. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat het circulerende verhaal eveneens opduikt op de radicale en racistische haatblog EJ Bron, die zich veelal focust op extreemrechtse onderwerpen zoals vreemdelingenhaat, islamofobie en eurofobie, alsook op paranoïde complottheorieën. Ook de libertarische complottheorieënwebsite Vrijspreker heeft het verhaal gepubliceerd in juni 2012, naast andere paranoïde artikelen over o.a. de fictieve New World Order. Opmerkelijk is echter dat ook de website van SP.A Maaseik, een Belgische socialistische partij die nochtans zulke standpunten niet aanhangt, de stadslegende heeft gepubliceerd in 2012.

OORSPRONG

Het blijkt onmogelijk om de precieze oorsprong van de stadslegende achterhalen. Wellicht gaat het om een verzonnen verhaal dat iemand op een gegeven moment op het internet heeft geplaatst, en het is niet onwaarschijnlijk dat dit eerst mondeling circuleerde. De oudste sporen dateren van 8 mei 2012 op de website van De Loermeeuw. Hierbij wordt de titel "Bericht van Rob" vermeld, waaruit vermoedelijk kan blijken dat de beheerder van loermeeuw.nl het bericht eerder van een zekere Rob ontving, en dat het dus eerder al via e-mail als kettingbrief circuleerde. De Loermeeuw geeft immers ook aan dat niet al hun publicaties op de website van eigen hand zijn.

Opvallend is dat in deze oudste versie in een aantal details verschilt van de vele andere gangbare versies die later begonnen te circuleren. Zo wordt er vermeld dat de melding binnenkwam "gisteren om 14:00". Ook werd de tekst geschreven in de wij-vorm, alsof het afkomstig zou zijn van de kustwacht zelf. Bovendien is de opsomming van de betere voorzieningen korter dan die van latere versies, latere toevoegingen zijn: TV, internet, opleidingen, gratis medische hulp, vakantiegeld en geen sollicitatieplicht. Hieruit blijkt duidelijk dat het verhaal terloops werd gewijzigd door sommige van de mensen die het verder hebben verspreid.

De tweede oudste versie die op het internet te vinden is, dateert van 11 mei 2012 en werd gepost op het Goldwingforum Nederland. Hoewel er nochtans maar drie dagen tussen de publicatie van de eerste en de tweede versie zitten, zijn er al enkele duidelijke verschillen merkbaar: de titel "Kustwacht mededeling" werd toegevoegd, alsook de datum "dinsdag 17 april", eveneens om 14:00. In 2012 viel 17 april inderdaad op een dinsdag. Op een forumpost van 27 oktober 2012 op 50plusser.nl wordt het bericht aangekondigd als zijnde een persbericht van de Kustwacht Scheveningen in de "Haagse Courant", en in deze versie zou het incident plaats gevonden hebben op zondag 16 september 2012 om 10:00 uur nabij de haven van Scheveningen. In 2012 viel 16 september inderdaad op een zondag, maar de Haagsche Courant hield echter reeds in 2005 op met te bestaan, en werd vervolgens een onderdeel van het Algemeen Dagblad (AD).

BELGISCHE VERSIE

Hoewel de essentie van het verhaal in alle versies hetzelfde blijft, zijn het vooral de details zoals datum en uur die geregeld veranderingen ondergaan. In augustus 2012 publiceerde de website van een Belgische socialistische partij, SP.A Maaseik, een versie waarin het verhaal zich niet afspeelt in Den Helder maar wel in Oostende. Het gaat dan ook niet om Nederlandse maar wel Belgische bejaarden, meer bepaald S-Plussenioren. De tekst wordt ondertekend met "Namens de kustwacht, Theo Boonen". Theo Boonen was een voormalig schepen van Maaseik, en is overleden op 11 augustus 2014. Aangezien Maaseik in de Belgische provincie Limburg gelegen is, aldus ver verwijderd van de kust, had Boonen echter niets te maken met de kustwacht, en er is bijgevolg ook geen enkele aanwijzing te vinden dat hij er ooit mee verbonden is geweest. De datum van het gebeuren is hier donderdag 23 augustus, om 16:00 uur. In 2012 viel 23 augustus inderdaad op een donderdag. Op 9 februari 2013 werd een gelijkaardige Oostendse versie gepubliceerd op het internet (maar dan zonder verwijzing naar Theo Boonen), waar de datering dan weer staat op "vandaag dinsdag, om 10:00 uur".

MEERDERE VARIANTEN

In oktober 2013 kwam opnieuw de Nederlandse versie boven water, dit keer op het 50plussers.nl forum, met de vermelding van de datum zaterdag 7 september, om 09:00 uur. In 2013 viel 7 september inderdaad op een zaterdag. Opmerkelijk is ook dat hier voor het eerst het lijstje van de "betere voorzieningen" werd uitgebreid met TV, internet, enz... Tijdens de circulatie van het verhaal in 2014 kwamen er nog heel wat data bij: zaterdag 21 december om 09:00 uur (volgens een bericht van 8 januari 2014), zaterdag 25 januari 2014 om 09:00 uur (volgens een bericht van 6 februari 2014) en zaterdag 15 februari om 9:13 uur (volgens een bericht van 5 maart 2014 op Dichtbij.nl). In alle drie gevallen vond de vermelde datum inderdaad op een zaterdag plaats, en in het laatste geval werden er op Dichtbij.nl ook enkele foto's van schepen toegevoegd die nadien meermaals zouden worden gebruikt in combinatie met het circulerende verhaal (hier komen we later nog op terug).

De geregelde wijziging van datum (en soms ook uur) doet sterk vermoeden dat het hier inderdaad om een onwaar en aldus verzonnen verhaal gaat. Ook geeft het aan dat de mensen die de datum wijzigen, er zich wellicht volledig van bewust zijn dat het niet om een waargebeurd incident gaat, temeer omdat de datum en weekdag in bijna alle gevallen correct zijn voor het desbetreffende jaar. Opmerkelijk is dat het verhaal zich hoegenaamd zou hebben afgespeeld in december, januari en februari, wat tenslotte koude wintermaanden zijn, wat het des te meer onwaarschijnlijk maakt dat bejaarden dit tijdstip gekozen zouden hebben. Er is zelfs een (ongedateerde) versie die de datum van dinsdag 31 december opgeeft (om 9:00 uur).

Het patroon zet zich tevens verder, waarbij de datum zich aanpast aan het moment dat het verhaal wordt gepost of gepubliceerd. Zo beweert een versie gepubliceerd op 15 maart 2014 dat het verhaal plaats vond op vrijdag 14 maart om 09:13 uur, de dag ervoor dus. Volgens een forumpost van 14 juni 2014 speelde het incident zich af op dezelfde dag (om 9:13 uur) terwijl een andere forumpost van 7 juli 2014 dan weer dinsdag 1 juli om 09:00 uur opgeeft.Op 1 juni 2014 deed het verhaal haar grootschalige intrede op Facebook als bijschrift voor een afbeelding die reeds eerder in combinatie met de legende circuleerde. Op zo'n drie maanden tijd werd de post maar liefst bijna 20.000 keer werd gedeeld. Ook hier zou het incident zich alweer de dag ervoor afgespeeld hebben, op zaterdag 31 mei om 9:13 uur. Een screenshot van de Facebook-post (met afbeelding) werd ook gepost op Twitter, eveneens op 1 juni 2014, en vervolgens opnieuw op 28 september 2014.

FRANSTALIGE VERSIES

In de meeste gevallen gaat het om de Nederlandse versie van het verhaal, maar in 2014 begonnen ook Franse vertalingen te circuleren die het incident opnieuw in België plaatsen. Een post van 17 juli 2014 op het Franse Forumpro.fr geeft aan dat het incident plaats vond in Oostende, met als datum 26 mei maar zonder vermelding van uur. Ook werd de titel "une histoire belge, et une idée à suivre" ("een Belgisch verhaal, en een idee om te doen") toegevoegd. Op 31 juli 2014 maakte het verhaal opnieuw een intrede op Facebook, met zowel de Nederlandstalige als Franstalige versie tezamen in één post, maar de verspreiding ervan bleef daarentegen erg beperkt. Als kettingbrief gaat er sinds tenminste 23 augustus 2014 ook een andere Franstalige versie rond, die de plaats van het gebeuren verhuist naar Marseille in Frankrijk.

De eerste foto, met twee boten, is afkomstig van een artikel van 28 maart 2011, en betreft een stuurloze boot met 23 vluchtelingen op de Middellandse Zee. Op de oorspronkelijke foto is er echter slechts één foto, terwijl de circulerende foto van het verhaal twee boten toont. Het gaat hier om een bewerkte afbeelding, en de twee boten in de afbeelding zijn eigenlijk gewoon één boot mits lichte wijzigingen. De vluchtelingen op de boot zijn dus daadwerkelijk vluchtelingen, en geen (Nederlandse of Belgische) bejaarden.

De tweede foto (zie hieronder) duikt soms op bij zeevaartwebsites. De oudste publicatie die we konden vinden op het internet dateert van 16 april 2008, op een Nederlandse blog over de kustwacht. Ook deze foto heeft niets te maken met een reddingsoperatie van bejaarden op een stuurloze boot.

AFBEELDINGEN

Tenslotte rest ons nog een kijkje te nemen naar de afbeeldingen die het verhaal in de meeste gevallen vergezellen. Het gaat hier om twee specifieke foto's: op de eerste staan twee drijvende boten afgebeeld met het opschrift "Kustwachtcentrum", en op de tweede zijn zes varende schepen te zien. In sommige gevallen staat ook het logo van de Nederlandse Kustwacht erbij, wellicht met de intentie om het verhaal meer legitiem te laten lijken.