HOAX: Levende pissebed eten tegen hooikoorts

De Hoax-Wijzer | 17/06/2015 | Update: 10/07/2015

Volgens circulerende berichten zou het inslikken van een levende pissebed een effectieve methode zijn om hooikoorts te bestrijden. Het gaat hier echter om een onbewezen volksgeloof. De werkzaamheid hiervan werd nooit bewezen, waardoor het ook niet wordt aangeraden door artsen. Positieve reacties op de methode berusten hoogstwaarschijnlijk louter op het placebo-effect.

Een voorbeeld van een circulerend bericht hieromtrent luidt als volgt:

Dus je hebt hooikoorts, hoe moet je een pissebed dan gebruiken tegen hooikoorts? De een zegt dat de pissebed dood moet zijn terwijl de ander zegt dat je hem leven moet inslikken. Daarom hebben wij een algemeen stappenplan voor je gemaakt:

1. Ga eerst op zoek naar een pissebed, die kan je vinden onder bijvoorbeeld tegels of hout.

2. Pak de levende pissebed en slik hem ook levend door met een glas water.

3. Kijk het aan tot de volgende dag, zijn je klachten nog niet minder geworden? Neem er dan nog een paar.

Het schijnt zo te zijn dat de pissebed het best zou werken als hij opgerold is. Kan je maag dit echt niet aan? Dan kan je hem ook bakken of frituren.

Of het echt werkt? Daar zijn de meningen over verdeeld, alhoewel veel mensen zeggen dat het echt werkt. En dan is er natuurlijk altijd nog het gezegde: ‘baat het niet, dan schaadt het niet.’

Het bericht met dit vermeende advies begon zich in juni 2015 viraal te verspreiden op tal van blogs, alsook andere websites met een reputatie om geregeld onjuist nieuws te publiceren, zoals Leeshetnu. Op zich is het concept niet nieuw, en werd het al in 2012 beweerd op InfoNu. Vermoedelijk werd dit laatste artikel in juni 2015 plots viraal gedeeld op sociale media, waarna ook andere websites dit zijn beginnen overnemen.

KORTE INHOUD

Er is geen hard bewijs voor de werkzaamheid van een pissebed tegen hooikoortssymptomen, en het concept berust wellicht op folkloristisch bijgeloof. Er werd nooit enig wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd dat deze werkzaamheid heeft aangetoond. Anekdotische verhalen van mensen die beweren dat het bij hen geholpen heeft, komen niet in aanmerking als bewijs omdat er geen causaal verband kan worden aangetoond op die manier. Er kunnen immers tal van andere factoren verantwoordelijk zijn voor een vermindering van symptomen, en het placebo-effect dient eveneens mee in rekening te worden gebracht.

Hoewel de KNO-arts Ranny Van Weissenbruch heeft aangegeven dat het kauwen van een pissebed wel werkzaam zou kunnen zijn tegen hooikoorts, wordt hij hierin tegengesproken door KNO-arts Wytske Fokke, en is er tevens geen klinisch onderzoek dat deze stelling kan onderbouwen. Niettegenstaande geeft Van Weissenbruch aan dat effectieve hooikoortsmedicijnen vooralsnog een beter alternatief zijn. Ook geeft hij toe dat er geen wetenschappelijk bewijs bestaat voor zijn hypothese, die in principe berust is op het principe van immunotherapie en op deze manier dus sowieso niet zou kunnen werken. De eiwitten van een pissebed komen immers niet in de bloedbaan terecht door het beestje in te slikken, en immunotherapie duurt bovendien zo'n drie tot vijf jaar.

Bioloog en hooikoortsdeskundige Arnold Van Vliet merkt eveneens op dat hij voor het pissebed-verhaal geen wetenschappelijk bewijs heeft gezien, en ook hij raadt hooikoortspatiënten aan om de normale medicijnen te gebruiken. Hij merkt op dat de hoeveelheid pollen veel minder was op de dag nadat Jossine Modderman van LindaNieuws een pissebed had ingeslikt en beweerde dat het echt werkte. Net omwille van zulke toevalligheden is het belangrijk om medische uitspraken enkel te baseren op effectief wetenschappelijk bewijs dat werd bekomen via een dubbelblind-onderzoek, wat geheel afwezig is als het gaat om het pissebed-verhaal. Hoewel een pissebed op zich dan wel eetbaar mag zijn, bestaat de kans dat je jezelf op die manier blootstelt aan ziektekiemen dat het dier met zich meedraagt.

DETAIL ANALYSE

Volgens de meeste websites zouden er "veel mensen" (soms zelfs "duizenden") zijn die beweren dat het echt werkt. Ook op de website LindaNieuws heeft hoofdredacteur Jossine Modderman het experiment uitgevoerd, om vervolgens te melden dat het echt werkt: "sinds dagen niet zo fit wakker geworden en de neus en de ogen zijn jeukvrij". Al voegde ze er wel aan toe het geen "empirisch onderzoek" te durven noemen. Dit alles lijkt op het eerste zicht te bewijzen dat het inslikken van een levende pissebed de ideale(?) oplossing zou zijn om hooikoorts te bestrijden, maar zo eenvoudig is het echter niet. Ook het gezegde "baat het niet, schaadt het niet", gaat hier niet vanzelfsprekend op.

Het standpunt van de hoofdredacteur van LindaNieuws zit al mis met de bewering dat een pissebed "bovendien puur natuur" is. Het klopt inderdaad dat dit diertje als 100% natuurlijk kan worden beschouwd, maar dit biedt geen zekerheid dat het daarom ook werkzaam, of zelfs nog maar gezond is. Een teek is eveneens puur natuur, maar daarom wil je er nog geen opeten, al was het maar omwille van het risico op besmetting met de ziekte van lyme. Zelfs de ziekte van lyme is in principe puur natuur, net zoals een griepvirus of voedselbacterie dat ook is, maar die wil je liever niet in je lichaam. Het feit dat iets al dan niet natuurlijk is, is geen relevant criterium om te bepalen of het gezond of werkzaam is, en is een drorgreden genaamd "appeal to nature" (beroep op de natuur).

Op zich vormen pissebedden geen gevaar voor de gezondheid en zijn ze in feite zelfs eetbaar, maar dat wil nog niet zeggen dat het ook een goed idee is om ze op te eten. Net zoals andere dieren kunnen ze immers ziektekiemen met zich meedragen, en bestaat dus de kans dat je wordt geïnfecteerd met ziektes. Dit risico loop je daarentegen niet bij het gebruik van medicijnen uit de apotheker, omdat deze veelal steriel verpakt zijn, proper worden bewaard (en niet onder een steen of in het slijk) en enkel de stoffen bevatten die je nodig hebt om symptomen van allergieën te bestrijden. Als je toch hebt geprobeerd om een pissebed in te slikken, is er niet meteen reden tot paniek, omdat je niet noodzakelijk of vanzelfsprekend met ziektekiemen geïnfecteerd bent. Maar zelfs al zou het eten van een pissebed dus helpen tegen hooikoorts, is het geen beter alternatief dan de hiervoor speciaal ontwikkelde medicijnen.

BEWIJS VAN WERKZAAMHEID?

KNO-arts Ranny Van Weissenbruch van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen in Nederland werd op 15 juni 2015 door RTV Drenthe aan het woord gelaten over dit onderwerp. Volgens hem zou het kauwen op een pissebed hetzelfde effect hebben als dat van immunotherapie. Hoewel hooikoorts inderdaad vaak irritatie geeft aan neus, keel en oren (het specialisatievak van Van Weissenbruch), is immunologie en allergologie toch nog een andere specialisatie op zich. De uitspraken van de KNO-arts kunnen derhalve dus niet als representatief worden beschouwd. Wytske Fokkens, eveneens een KNO-arts, gaat bovendien niet akkoord met de uitspraken van Van Weissenbruch, en geeft aan nergens bewijs hiervoor te vinden.

Effectief bewijs van de werkzaamheid is er niet, er is geen enkel wetenschappelijk onderzoek terug te vinden waarbij men hooikoortspatiënten heeft behandeld met levende pissebedden. Dit maakt dat geen enkele arts of wetenschapper met zekerheid kan stellen dat de methode werkzaam zou zijn. Inmiddels heeft het AD op 16 juni 2015 ook Arnold Van Vliet, bioloog en hooikoortsdeskundige van de Universiteit van Wageningen, aan het woord gelaten. Hij geeft eveneens aan hier nog nooit wetenschappelijk bewijs van te zijn tegengekomen, en hij adviseert eveneens om hooikoorts te bestrijden met effectieve hiervoor bedoelde medicijnen, en de pissebed lekker onder de steen te laten zitten.

Van Weissenbruch moest toegeven dat er inderdaad geen wetenschappelijk bewijs is voor zijn bewering. Hij was louter vertrokken van de hypothese (een theorie zonder bewijs) dat, omdat pissebedden zich voeden met organisch materiaal zoals resten van bladeren en hout, ze dus heel wat eiwitten opnemen - ook de eiwitten die hooikoorts veroorzaken. De hypothese moest dus een soort van immunotherapie voorstellen, maar in werkelijkheid werkt immunotherapie niet via voeding. Wytske Fokkens van het AMC geeft aan dat het menselijk maag-darmkanaal de allergene eiwitten uit pollen gewoon afbreekt, terwijl er met daadwerkelijke immunologie een injectie wordt gegeven in de huid of onder de tong, zodat het direct in de bloedbaan terecht komt. De enige manier waarop het eten van een pissebed dus hypothetisch een effect zou kunnen hebben, is door eerst flink op het beestje te kauwen om de fijngemalen resten vervolgens nog een tijdje onder de tong te laten weken. Enkel dan hebben de eiwitten een kans om via het slijmvlies direct in het bloed te worden opgenomen. Het in één keer inslikken van een pissebed is dus sowieso zinloos.

Bioloog Van Vliet merkt tevens op dat immunotherapie zo'n drie tot vijf jaar duurt. Slechts eenmalig of een paar keer een pissebed eten, kan dus in feite sowieso geen hooikoorts onderdrukken. Bij immunotherapie worden de injecties bovendien langzaam opgebouwd om geen allergische shock bij de patiënt te veroorzaken, dus het is een zegen geweest voor de pissebed-etende hooikoortspatiënten dat het niet heeft gewerkt. Indien de hoeveelheid eiwitten in een pissebed voldoende was om te gebruiken als immunotherapie, zou de dosis niet juist afgewogen zijn en dus mogelijk te groot geweest zijn - waardoor de hooikoortspatiënt riskeerde in een anafylactische shock te geraken. Ondanks zijn onbewezen uitspraken over pissebedden geeft Van Weissenbruch ook zelf aan dat traditionele medicijnen, immunotherapie en neussprays nog steeds betere alternatieven zijn, en raadt het eten van pissebedden dus eigenlijk niet aan.

ANEKDOTES

Alle vermeende meldingen ten spijt dat de methode echt zou werken, bestaat er dus geen hard bewijs dat het inslikken van een pissebed heilzaam is tegen pollenallergie. Zulke meldingen zijn immers louter anekdotes die niet kunnen gelden als bewijs, en dit om wel verschillende redenen. Een anekdote is immers een persoonlijk verhaal, dat soms wel maar noodzakelijk niet altijd als representatief kan worden beschouwd. Toch zijn we geneigd om iemands verhaal te geloven, vooral als het afkomstig is van een persoon die we goed kennen en vertrouwen. Anekdotes zijn vaak gespekt met onderliggende emoties, en dus spreken ze ons veel meer aan dan droge statistieke en andere gegevens, ook al vertellen die het tegendeel. Zodoende bouwen we een vooringenomenheid op, waarbij we beduidend meer geloof vestigen in iets wat een bekende zegt, hoewel dit geen juist criterium is om te bepalen of een bepaalde bewering al dan niet waar is.

Dit kan het best worden geïllustreerd met een ander, meer voor de hand liggend voorbeeld: "mijn grootvader rookte wel tot 30 sigaretten per dag, en toch is hij 97 jaar geworden, dus roken is niet schadelijk voor de gezondheid!". In werkelijkheid weten weten we dat roken wel degelijk schadelijk kan zijn voor de gezondheid, ook al heeft je 97-jarige grootvader toevallig geluk gehad. Het roken van nicotine verhoogt immers aanzienlijk de kans op bv. longkanker, maar is daarentegen geen garantie dat je op een gegeven moment longkanker zal krijgen. Tevens kunnen ook mensen die niet roken toch longkanker krijgen. Louter het verhaal van één persoon - die géén longkanker kreeg - als representatief beschouwen staat gelijk aan het negeren van de talloze mensen die wél longkanker hebben gekregen als gevolg van hun nicotineverslaving. Dat is eveneens een drogreden, genaamd "cherry picking" (waarbij je enkel de feiten isoleert die je vooringenomenheid bevestigen, en alle tegensprekende feiten negeert), en is één van de belangrijkste redenen waarom anekdotes niet in aanmerking komen als bewijs.

Maar als zoveel mensen zeggen dat het écht werkt, moeten we dat dan zomaar negeren als zijnde "anekdotisch"? Als het gaat om daadwerkelijke bewijsvoering, dan komt het inderdaad niet in aanmerking. Stel dat er 10 mensen reageren op een blogbericht, en allemaal zeggen dat het echt werkt. In dat geval weet je niet hoeveel mensen in totaal een pissebed hebben proberen op te eten nadat ze dat blogbericht hadden gelezen, en bij hoeveel het beoogde resultaat is uitgebleven. Terwijl er 10 mensen hebben gereageerd om te zeggen dat het werkt, waren er misschien 30 bij wie het niet werkte, en die niets hebben gepost uit schaamte omdat ze voor niets een pissebed hebben ingeslikt. Eigenaars van blogwebsites hebben bovendien de mogelijkheid om bepaalde reacties te verwijderen (of gewoon niet te publiceren), zodat enkel de bevestigende reacties zichtbaar zijn en dus een vertekend beeld geven. Kortom: dit is geen wetenschappelijke methode om de betrouwbaarheid van een methode te bepalen, en het resultaat is dus evenmin wetenschappelijk of betrouwbaar.

Een anekdote bewijst bovendien geen causaal verband tussen het eten van een levende pissebed enerzijds en een vermindering van allergische symptomen anderzijds. De veronderstelling dat er een verband is, is weerom een drogreden: "cum hoc ergo propter hoc" (correlation does not imply causation), oftewel "correlatie impliceert geen oorzakelijkheid". Niet elk succesverhaal hoeft immers vanzelfsprekend het resultaat te zijn van het inslikken van een pissebed. Er zijn nog verschillende andere mogelijke redenen waarom de allergische symptomen verminderd waren na het eten van een pissebed, zonder dat die pissebed hier de oorzaak van was. Zo is het mogelijk dat de verminderde symptomen berusten op een toevalsfactor: de volgende dag vliegen er minder pollen rond waar je allergisch voor bent (de desbetreffende bomen of planten zijn uitgebloeid, er is wind, het heeft geregend, ...), je bent die dag minder naar buiten geweest (of op momenten met minder wind dan de dag voordien), je was die dag in een omgeving waar die specifieke pollen niet of in mindere mate aanwezig zijn, enz...

Dit zijn allemaal kleine factoren waar we niet altijd bij stil staan, en die we ook niet altijd met zekerheid kunnen weten of voorspellen. In de meeste gevallen weten hooikoortspatiënten niet eens aan precies welke pollen ze wel en niet allergisch zijn. Enkel in een gecontroleerd wetenschappelijk onderzoek kunnen al deze factoren mee in rekening worden gebracht, om zo tot een meer betrouwbaar resultaat te komen. Tenslotte luidt het gezegde "meten = weten", en dat kan enkel d.m.v. een gecontroleerd en objectief onderzoek, niet via losse anekdotes gespekt met onderliggende emoties en vooringenomenheid. Wetenschap is immers niet het resultaat van een onderzoek, maar wel de methode waarop het onderzoek wordt uitgevoerd om een meer betrouwbaar resultaat te bekomen. Naast dit alles is er ook nog het placebo-effect dat waarschijnlijk een niet te onderschatten rol speelt.

PLACEBO-EFFECT

Arnold Van Vliet vertelt tevens aan het AD dat het bij veel mensen, die beweren dat het eten van een pissebed wel helpt, mogelijk slechts "tussen de oren" zit. Of met andere woorden, dat het aldus een placebo-effect is. Dat is een psychosomatisch fenomeen waarbij de symptomen van een ziekte of aandoening schijnbaar verminderen of zelfs helemaal verdwijnen, wanneer een patiënt aan een bepaalde behandeling wordt blootgesteld, zelfs wanneer die behandeling niet werkzaam blijkt. Het geloof van de patiënt in de werkzaamheid van een bepaalde behandeling of medicijn, kan tot gevolg hebben dat endorfines worden vrijgemaakt, die bijgevolg pijnstillend werken. De patiënt zal dan beweren dat het medicijn echt heeft gewerkt, terwijl het eigenlijk enkel de invloed van het placebo-effect is dat hem beter heeft doen voelen.

Dit is eveneens mogelijk met de pissebed-methode. Mensen die daadwerkelijk geloven dat het helpt tegen hooikoorts, kunnen hierdoor een placebo-effect bij zichzelf veroorzaken. Wanneer ze dit dan melden op een forum of in een reactie op blogberichten, versterken ze bij anderen eveneens het geloof, waardoor er een sneeuwbal-effect ontstaat: hoe meer mensen beweren dat het bij hen heeft gewerkt, hoe meer mensen er zichzelf van overtuigen dat het wel degelijk moet werken, met als gevolg dat ook zij het placebo-effect ervaren. Dat heeft dan niets meer met de pissebed op zich te maken, en alles met het geloof in dit verhaal. Als het circulerende verhaal had beweerd dat het inslikken van een levende spin helpt tegen hooikoorts, zou het placebo-effect wellicht identiek geweest zijn.

Op zich klinkt het bijzonder wansmakelijk: wie wil nu voor zijn plezier een pissebed inslikken, en dan nog wel een levende? Het is wellicht net omdat het zo vies klinkt, dat het placebo-effect eens zo sterk is. Als zoveel mensen bereid waren om een levende pissebed in te slikken, en toch beweren dat het werkt (en het zelfs blijven doen), dan moet het gewoon toch echt werken? Moest hetzelfde verhaal circuleren maar dan bv. met een stukje rauwe aardappel, wat een pak minder vies klinkt dan een levende pissebed inslikken, zou het placebo-effect wellicht minder sterk geweest zijn. Placebo-effect of niet, voor hooikoortspatiënten is het natuurlijk een goede zaak als ze minder allergiesymptomen gewaar worden, maar is het echt nodig om hiervoor elke dag een pissebed vanonder een steen te halen en in te slikken?

De enige manier om het placebo-effect uit te sluiten, is een gecontroleerde wetenschappelijke dubbelblind-studie. In het geval van het pissebed-verhaal wil dit zeggen dat er twee groepen mensen zouden moeten zijn, die allemaal hooikoortspatiënten zijn. De eerste groep moet dan effectief een levende pissebed inslikken, en zijn hooikoortssymptomen door een arts laten observeren en opvolgen. De tweede groep volgt dezelfde procedure maar slikt iets anders in, dat lijkt op een levende pissebed maar het toch niet is - aldus de placebo - zonder te weten dat het geen echte pissebed is. Zelfs het personeel dat dit toedient mag op dat moment niet weten wie een echte pissebed inslikt en wie slechts een placebo, zodat er geen sprake kan zijn van vooringenomenheid in het onderzoek. Indien uit de resultaten blijkt dat de werkzaamheid veel hoger is bij de eerste groep dan bij de tweede groep, zou kunnen worden geconcludeerd dat het eten van een pissebed werkzaam is. Wanneer de eerste en tweede groep min of meer gelijkaardige resultaten opleveren, is wellicht louter het placebo-effect aan het werk geweest.

Zulk dubbelblind-onderzoek werd in werkelijkheid echter nog nooit uitgevoerd met pissebedden, wellicht omdat er niet bepaald een hoge vraag is naar pissebedden als medicijn. Er zijn immers andere en betere wetenschappelijke en medische doelen om in te investeren, ook als het gaat om hooikoortsbestrijding. Hoe dan ook betekent de afwezigheid van zo'n dubbelblind-onderzoek dat geen enkele arts gerechtigd is om met zekerheid te stellen dat het inslikken van een (levende) pissebed werkzaam is tegen hooikoorts. Dat verklaart ook waarom het eten van pissebedden niet tot de standaard adviezen van artsen en ziekenhuizen behoort. Tenslotte geeft bioloog Van Vliet nog aan dat het positieve resultaat van Jossine Modderman van LindaNieuws wellicht niet het gevolg is van het placebo-effect: de dag nadat ze een pissebed had ingeslikt was er toevallig ook een afname van pollen, en dit na een hoge concentratie tijdens het afgelopen weekend, zo bleek uit de pollentelling van het LUMC. Met andere woorden, ze heeft eigenlijk helemaal voor niks een pissebed ingeslikt.

CONCLUSIE

Alle anekdotes ten spijt, is er geen enkel wetenschappelijk bewijs dat het inslikken van een pissebed werkzaam is voor het bestrijden van symptomen van hooikoorts. Er werd nooit wetenschappelijk onderzoek naar uitgevoerd, en het is dan ook geen methode die door medici wordt aangeraden. Het hypothetische immunotherapeutische effect van het inslikken van een pissebed is in de praktijk sowieso onmogelijk. Het advies luidt veelal om echte medicijnen te gebruiken. Deze zijn eveneens veiliger, omdat ze geen ziektekiemen bevatten. Beweringen dat het eten van een pissebed wel zou werken zijn slechts onbewezen anekdotes en kunnen in vele gevallen wellicht worden toegeschreven aan het placebo-effect. Het gezegde "baat het niet, dan schaadt het niet", gaat hier niet op omdat de kans bestaat dat je wordt geïnfecteerd met ziektekiemen die de pissebed met zich meedroeg.

Het idee om pissebedden levend op te eten of zelfs te kauwen, lijkt wel een middeleeuwse praktijk. Meer dan een volksgeloof is het aldus niet, zoals het geloof dat een pissebed zou helpen bij problemen met urineren of zelfs tegen bedplassen (door pissebedden in je bed te leggen), alsook tegen leverkwalen en maagkrampen (omwille van de kalk die in het harnas zit en die maagzuur kan neutraliseren, maar ook hier bestaan betere manieren voor). Kortom, het is niet omdat iets (eventueel) werkt, dat het ook de beste oplossing is om een medisch probleem aan te pakken. In de meeste gevallen werkt de zogenaamde volksgeneeskunde echter gewoon helemaal niet, zoals bijvoorbeeld het geval is met de hoax van het behandelen van insectenbeten met een muntstuk.

Bronnen:

- http://www.grazia.nl/lifestyle/een-pissebed-is-de-oplossing-voor-mensen-met-hooikoorts [bron van de hoax]

- http://www.forestfeed.nl/heb-je-last-van-hooikoorts-slik-een-levende-pissebed/ [bron van de hoax]

- http://www.leeshetnu.nl/ook-last-van-hooikoorts-eet-een-pissebed/ [bron van de hoax]

- http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/98429-last-van-hooikoorts-slik-een-levende-pissebed.html [bron van de hoax]

- https://www.lindanieuws.nl/nieuws/hoofdredactioneel-experiment-een-pissebed-tegen-de-hooikoorts/ [bron van de hoax]

- https://yourlogicalfallacyis.com/appeal-to-nature

- http://www.plaagdierbeheersing.nl/plaagdieren/pissebedden/

- http://biocontrole.nl/plaagbestrijding/pissebedden.html

- http://www.wza.nl/data/specialismen-en-afdelingen/keel-neus-oorheelkunde-%28kno%29

- http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/last-van-hooikoorts-eet-eens-levende-pissebed

- http://www.volkskrant.nl/dossier-klopt-dat-wel-/helpt-het-eten-van-levende-pissebedden-tegen-hooikoorts~a4082499/